Deze aquarel van Hippolyte Charles Napoléon Mortier, Hertog van Treviso met de afbeelding van de 'nénène' ('kindermeisje' in het Reunionees Creools) genaamd Victorine, is in een eerder artikel besproken.
Eén detail verdient echter een eigen artikel: de 'saisie' waarop Victorine zit.
Het detail van deze aquarel, bewaard in de Archives Départementales de La Réunion (referentie 40FI52), toont wat bekend staat als een "saisie":
een gevlochten mat van rabanne (raphia) of vacoa (gebruikte pandanusbladeren)
Het woord "saisie" zal het hele artikel worden gebruikt: het kan inderdaad worden vertaald als een "mat", maar deze mat is zo specifiek dat alleen het woord "saisie" het correct lijkt te benoemen :)
Hier volgt een overzicht van de twee planten die voor het weven worden gebruikt
Het Malagasy woord tsii ligt aan de oorsprong van de Creoolse transformatie in "saisie".
De mat is een onmisbaar traditioneel voorwerp in elk huis in Madagaskar, ongeacht de etnische groep.
In het geval van Victorine is het de slaapmat die wordt afgebeeld of waarop wordt gezeten. De mat kan geweven zijn van verschillende plantenvezels:
Het woord "saisie" komt uit de Reunionees Creools, toen gespeld als "sezi".
Alleen op het eiland Réunion, waar veel Malagasy arbeiders na 1848 als slaven en contractarbeiders werden binnengebracht, wordt dit woord gebruikt om de gevlochten mat aan te duiden die zo kenmerkend is voor de Malagasy-traditie.
Vrouw die plantenvezels weeft. Bron: blog Le Kanto
Overdag werd de mat opgerold en opgeborgen in een hoek van de keuken, bijvoorbeeld in het huis van de meester, voor Victorine.
s Avonds werd de mat uitgerold en gebruikt als bed: de dienstbode ging erop liggen en de wollen sjaal, dubbelgevouwen over haar schouders, fungeerde als deken als hij was uitgeklapt.
Voor bedienden die niet in het huis van de meester woonden, in een hut in de buurt of in een hut in het kamp van de contractarbeiders, kon de mat ook worden gebruikt als bedhek of als mat om baby's op te leggen.
Welnu, de traditie gaat verder: de matten worden nog steeds in Madagaskar gemaakt, met behulp van oude, beproefde technieken, en worden nog steeds gebruikt op Réunion en Mauritius.
Het zijn niet langer slaapmatten voor in huis, maar matten voor op het strand: mensen doen er dutjes op, onder kokospalmen of filaos, of ze leggen er, net als vroeger, jonge kinderen op.
Bewijsmateriaal verzameld bij bewoners van een verzorginstehuis in Le Tampon, op het terrein van de voormalige suikerfabriek Bel Air, laat zien dat er tot de jaren 1950 zelfs ter plaatse matten werden gemaakt: de vader van Anise, een voormalige bewoner van de Hauts de l'île, leerde haar hoe ze vacuvezels moest bewerken en weven.
Deze getuigenissen tonen ook aan dat dit gebruik van het woord "saisie" in het verleden gebruikelijk was, maar verloren gaat bij de jongere generaties van vandaag.
De foto hiernaast is genomen tijdens een interview met ouderen.
Meer details
-
De opgerolde "saisie"
Avonds uitgerold om te slapen, wordt de "saisie" 's ochtends opgerold om in een hoek op te bergen of, als je gaat verhuizen, om vervoerd te worden. Een touwtje eromheen gebonden en over de schouder gewikkeld is voldoende.
-
De "saisie" uitgerold
De "saisie" hier meet 140 cm x 165 cm. Het bestaat uit drie handgeweven stukken die aan elkaar zijn genaaid.
-
Naaidetail
De kleurpatronen zijn traditioneel. Tegenwoordig worden de kleuren met de hand verkregen, met behulp van planten, of met chemische kleurstoffen, ontwikkeld door de Duitse en Franse industrie vanaf het einde van de negentiende eeuw.
De drie foto's zijn genomen op een vloer gemaakt van Bois de natte - mimusops balata, familie Sapotaceae - een boom die inheems is op Réunion en Mauritius, waarvan het zeer resistente hout vroeger werd gebruikt om vloeren, balken, scheidingswanden en zelfs meubels van te maken.
Malagassisch lied in het Frans
Tresse le raphia au seuil du tamiane
en regardant la mer rouler sa natte;
puis de ton rouleau de claire rabane,
fais une tsii toute fine et plate
Tresse tes cheveux autour de tes tempes,
et fais-en deux coques sur tes oreilles;
tu seras ainsi belle sous la lampe
quand ton front poli est lourd de sommeil.
Tes jours et mes jours aussi tresse-les,
bien étroitement, en un tissu fort,
pour que dans leurs fils doux et rassemblés,
on nous couche un soir quand nous serons morts.
Mais avant que vienne ce grand souci
qui fait tout à coup que le coeur a froid,
O Sakaisa-Ko, tresse bien ainsi
tes petits doigts d'enfant avec mes doigts
Malagassisch lied in het Nederlands
raffia vlechten op de drempel van de tamiane
kijkend hoe de zee haar mat oprolt;
dan van je rol heldere raffia,
maak je een dunne, platte tsii
Vlecht je haar rond je slapen,
en maak twee schelpen over je oren;
je zult er mooi uitzien onder de lamp
wanneer je gepolijste voorhoofd zwaar is van de slaap.
Vlecht jouw dagen en ook mijn dagen,
strak, tot een sterk weefsel,
zodat we in hun zachte, verzamelde draden,
we op een avond zullen liggen als we dood zijn.
Maar voordat die grote zorg komt
die het hart plots koud doet aanvoelen,
O Sakaisa-Ko, weef je kinderlijke vingers
jouw kleine vingers met mijn vingers
Lees het artikel van Paul Michael Taylor:
Voorouderlijke gevlochten matten uit Madagaskar, in de Arts et Cultures catalogus (te downloaden in het Frans, Engels, tegen de prijs van 12CHF), Musée Barbier-Mueller, Genève, van het jaar 2018
