Mijn afkomst is niet zo belangrijk voor mijn actieve deelname aan dit project, maar wel voor dit artikel.
Ik ben geboren in Avignon, een stad in de buurt van waar ik opgroeide, maar ook in Gordes, waar ik mijn schoolvakanties doorbracht, dus ik ben wat je zou kunnen noemen 'Provençaals', en meer in het algemeen 'mediterraan'.
Bij het woord 'Provence' denk je aan lavendelvelden, krekels, zomerse hitte... en Provençaalse stoffen. En op dit punt wil ik bij je terugkomen, want deze zomervakantie met mijn gezin heeft me iets laten ontdekken wat ik me nooit had kunnen voorstellen...
Fotograaf BOUYSSE Jean, persoonlijke verzameling
Over het algemeen zijn de kenmerken :
- glinsterende stoffen
- heldere kleuren
- veelkleurige stoffen
- motieven die met de natuur te maken hebben
- kleine, herhaalde motieven die vrij dicht op elkaar gedrukt zijn OF/OF complexe arabesken
Laten we hetzelfde principe herhalen: "Indiase stof" in een zoekmachine" en de resultaten zijn vergelijkbaar.
De keuze van de achtergrondkleuren is echter iets anders, minder...geel
Twee vrouwen spinnen wit garen (tussen 1780-1858) Credit The New York Public Library
Tegenwoordig wordt katoen niet echt beschouwd als een "edel materiaal", maar dat is niet altijd zo geweest.
Wist je dat Azië het continent is waar de katoenteelt begon? De beschaving van de Indus Vallei zou in 3000 voor Christus zijn begonnen met het verbouwen van katoen. Onderzoek in de omgeving dateert de teelt en het gebruik van deze plant uit 5000 voor Christus...!
Hoewel de geschiedenis van de uitbreiding van deze vezel interessant is, wil ik me richten op de aankomst ervan in Europa in de vorm van "Indiase katoen", tussen de 16e en 17e eeuw.
In Europa wordt textiel gemaakt van vlas, hennep, wol en zijde.
Geen katoen te zien... Katoen is een tropische plant die veel water nodig heeft. Daarom komt het niet voor in Europa, waar een gematigd klimaat heerst.
Katoen komt daarom voornamelijk aan via de haven van Marseille.
Waarom Marseille?
Sinds de 16e eeuw is Marseille een van de belangrijkste Europese havens voor de invoer van katoenen stoffen uit India, Perzië en vooral het Ottomaanse Rijk.
De commissaris-generaal van financiën, Jean-Baptiste COLBERT
- in 1664 de Compagnie Françaises des Indes Occidentales oprichtte, waardoor de import naar Marseille vertienvoudigde
- in 1669 werd de haven van Marseille vrijgesteld van alle douanerechten, met uitzondering van goederen bestemd voor het binnenland en koloniale producten. Dit gaf een privilege aan de stad Marseille, maar ook aan de naburige regio's die hun handel ontwikkelden.
Marseille exporteerde ook naar de buurlanden als een gevestigde tussenpersoon in de handel van exotische producten.
Kaart van Marseille (1584), gravure uit de Atlas van Braun en Hogenberg : Civitates Orbis Terrarum. Bron Wikipedia
Oosters geverfd en bedrukt katoen werd steeds populairder in de 17e eeuw.
Het succes was te danken aan :
- de schoonheid van de ontwerpen,
- de glinsterende kleuren
- het feit dat de stof zijn heldere kleuren en patronen behield ondanks het wassen,
- de zeldzaamheid (alleen geïmporteerd)
- en de lichtheid
Deze stoffen verspreidden zich snel door het koninkrijk, met name via de beurs van Beaucaire.
Het is zo'n succes dat...
Indiase katoen komt zelfs voor in de literatuur, als een belangrijk mode-element.
Molière verwijst er bijvoorbeeld naar in "Le Bourgeois Gentilhomme" (voor het eerst gepubliceerd in 1670).
Hier is de regel in kwestie, van de Bourgeois Genthilhomme aan zijn dansmeester:
-Ik heb deze Indiaan voor me laten maken [...] Mijn kleermaker vertelde me dat mensen van kwaliteit er 's ochtends zo uitzagen.
De afbeelding hiernaast toont een mooi kledingstuk van Indiase katoen, dat de typische klederdracht van deze man uit die tijd aanvult.
"Volg mij zodat ik mijn kleren kan showen in de stad".
Gravure "Bourgeois Gentilhomme" van Molière. Credit Wikipedia
Print op calico, kunstenaar onbekend, 1805. Bron The New York Public Library
Als reactie op dit succes ontstonden er in Zuid-Frankrijk "indienneneries", met "indienneurs" die Indisch katoen imiteerden door kleurrijke motieven op calico te drukken, met behulp van stempels met houtsnijwerk, enz.
Souleiado, de beroemde fabrikant van Provençaalse cotonnades, legt op zijn website uit dat het eerste "indienneurs"-atelier in Marseille in 1648 werd geopend, met een meester-snijder en een houtgraveur die vastbesloten waren hun vaardigheden te combineren om deze stempels te reproduceren.
Dit verbod (dat kort na de herroeping van het Edict van Nantes in 1685 tot stand kwam) dwong veel ambachtslieden in ballingschap of ondergronds te gaan, omdat velen van hen protestants waren. Ze trokken naar "mildere" steden, zoals Avignon, dat nog steeds onder pauselijk gezag stond (tot 1791), Zwitserland en Italië.
Smokkel werd ook erg belangrijk: Aix-en-Provence werd de hoofdstad.
De nabijheid van de twee steden zorgde ervoor dat het katoen, dat vanuit Marseille werd gesmokkeld (een deel werd geïmporteerd door de Compagnie Françaises des Indes Occidentales, opgericht door COLBERT in 1664...), werd opgeslagen in de adellijke huizen van de stad en was dus onaantastbaar voor de autoriteiten.
Gravure van Louis MANDRIN, beruchte smokkelaar van tabak, klokken en... Indiase katoenen stoffen (1725-17555) Bron Wikipedia
Kamerjassen
Indisch katoen, nog steeds verboden, werd een koketterie in de privésfeer van de welgestelden en won aan populariteit.
Dit olieverfschilderij toont een man in zijn privéleven, die een kamerjas draagt die "Indisch" werd genoemd naar de gebruikte stof.
Linings
De voeringen (zogenaamd het onzichtbare deel van het kledingstuk) werden versierd met glinsterende kleuren en patronen, die het verbod trotseerden zonder ze echt te onthullen.
Dit voorbeeld van een "droulet" uit het Museon Arlaten, waarvan de voering volledig van Indiase katoen is gemaakt, laat duidelijk de wens zien om deze stoffen te blijven dragen.
Wat is een "droulet"? Het ministerie van Cultuur kan je op deze pagina meer vertellen over dit cultuurgoed :)
Stoffering
Deze lucratieve handel gaat door: Indiase katoenen stoffen worden ook gebruikt voor interieurdecoratie, zoals de beroemde Piqué de Marseille, waarvan hiernaast een mooi voorbeeld te zien is.
Wat is "piqué de Marseille"? Het zijn twee lagen stof waartussen katoenen watten zijn gestikt die in mooie patronen worden samengehouden door borduurwerk. Het wordt gebruikt voor het maken van spreien, kussens, babydekens, enz. De stoffen die zichtbaar worden gebruikt zijn natuurlijk onze beroemde Indiase katoenen stoffen.
Marseille heeft deze techniek niet bedacht, want de Indiërs gebruikten hem al heel lang: de Kantha-techniek. In het Engels is er een equivalent: ze noemen het quilting.
Niet te verwarren met 'boutis', dat een gelijkwaardige techniek gebruikt, maar wit katoen gebruikt en licht moet doorlaten, zoals te zien is in de installatie op de foto hiernaast, genomen in het Musée du Costume Comtadin in Pernes-les-Fontaines.
Dit prachtige museum toont voorbeelden van prachtige boutis en kostuums (authentiek of gereconstrueerd) van typische Comtat-kledij. En ik kan je verzekeren dat Indiase katoenen stoffen bijna altijd aanwezig zijn!
Boutis is ook opgenomen in de nationale inventaris van immaterieel cultureel erfgoed onder referentie 2019_67717_INV_PCI_FRANCE_00434.
Baby's achterlaten
Ja, dat lees je goed....
Tijdens mijn bezoek aan het Souleiado museum ontdekte ik een nogal verrassend aspect van het gebruik van Indiase katoenen stoffen: van de 12e tot de 19e eeuw was er een systeem voor het achterlaten van baby's of pasgeborenen in het Hôtel Dieu in Marseille (een systeem dat ook elders werd gebruikt, maar ik concentreer me op Marseille).
Het systeem in kwestie hield in dat de baby in een houten cilinder werd geplaatst die om zijn as draaide, waardoor mensen in het gebouw het kind van buitenaf konden ophalen, terwijl de persoon die de baby had geplaatst anoniem bleef.
Veel baby's werden achtergelaten, en helaas was daar geen gebrek aan redenen voor. Gelukkig kwamen moeders soms na een paar jaar terug om hun kind op te halen. Maar hoe konden ze de afstamming herkennen als ze hun identiteit verborgen hadden gehouden?
De moeders lieten een speciaal kledingstuk of een stuk Indiase katoen achter bij de baby. In het geval van Indiase katoen kreeg de baby de ene helft en de moeder hield de andere helft. Baby's werden dan genoemd naar de stof of het kledingstuk dat de moeder achterliet. Als de moeder haar kind terug wilde, moest ze de helft van de doek laten zien.
Ik kan het niet laten om dit sublieme schilderij van Madame de Pompadour als Indiaanse vrouw te delen
En dus, als iemand uit de Provence die is opgegroeid met kleren genaaid van zogenaamde 'Provençaalse' stoffen, met een grootmoeder die soms boutis maakte, en omringd door beelden van Arlésiennes of de klederdracht van de Comtat Venaissin (de vroegere naam van de regio Avignon), was ik erg verrast toen ik hoorde dat dit textielerfgoed niet echt van ons was.
Het kwam uit India en de Levant, geïmporteerd per boot via Marseille, en maakte al lang deel uit van het culturele erfgoed van deze streken.
Natuurlijk ben ik niet ingegaan op de volledige, complexe geschiedenis van deze stormachtige episode, dus dat laat ik over aan mensen die veel professioneler zijn dan ik.
Het Conservatorium : 9 rue Gambetta, 84210 Pernes les Fontaines
Het museum : 65 rue de la République, 84210 Pernes les Fontaines
Dit conservatorium en museum in Pernes-les-Fontaines zetten de traditie voort en bieden het hele jaar door gratis toegang tot tentoonstellingen en naaiworkshops.
Het museum is gevestigd in een prachtige voormalige stoffenwinkel en brengt je meteen in een ander tijdperk.
Als je ooit in Arles bent, aarzel dan niet om dit prachtige museum te bezoeken, dat inzicht biedt in de cultuur en de mensen van de regio. Het museum is opgezet door Frédéric Mistral en zet vandaag de dag de oorspronkelijke tentoonstellingen voort, maar ook nieuwe die nog verder gaan in de zoektocht naar regionale identiteit.
29 Rue de la République, 13200 Arles
Van begin april tot eind september : 14 bis rue de la Calade - 13200 Arles
Van oktober tot maart : 11 rue Jean moulin - 13200 Arles - Op afspraak
Slenter verder door de straten van Arles, je ogen gevuld met de prachtige patronen van Indiase katoen, en ontmoet Sabine uit Delhi Ka die zeker heeft wat je zoekt om je op Indiase wijze te kleden, maar let op! Kwaliteit! Ik moest mezelf dwingen om niet de hele voorraad stoffen te kopen omdat ik weet dat zelfs als we reconstructies maken van Indiase bedienden, het twijfelachtig is dat de meesten van hen zulke mooie stoffen droegen.
Als je in Tarascon bent, stop dan even bij het Musée Souleiado. Het is gehuisvest in het herenhuis van Aiminy en neemt je mee terug in de tijd naar het maken van Indiase katoen, waarbij je toegang krijgt tot de kamers die ooit voor dit doel werden gebruikt. Een onderdompeling gegarandeerd!
39 rue Proudhon, 13150 Tarascon
5 Avenue du Docteur Baberin, 13103 Saint Etienne du Grès
Je komt misschien in de verleiding om meubels in Provençaalse stijl te kopen, en die vind je in deze winkel, die al bestaat sinds 1818, met elk jaar een nieuwe collectie.
De weg waar ze zijn gevestigd wordt ook wel "le chemin des Indienneurs" genoemd, een knipoog naar de geschiedenis!